Enfin, genoeg zweverige praat. Laten we eens concreet aan de slag gaan. Hoe onderzoek je bewuste / onbewuste mechanismen die schuil gaan achter persoonlijke dilemma's van anderen? Het liefst zonder  heel ingewikkeld te gaan doen.

Ik heb gemerkt dat het kan helpen als ik mijn aandacht in het gesprek met de ander richt op vier mogelijke invalshoeken die een persoonlijk dilemma kan aannemen:

- moeten

- mogen

- willen

- kunnen

Welke invalshoek benoemt degene die worstelt met een persoonlijk dilemma? Je komt er al snel achter door simpelweg te turven hoe vaak iemand een van deze woorden in zijn mond neemt. Een simpel hulpmiddel daarbij is: 1 x kan toeval zijn, bij 2 x is oplettendheid geboden en bij 3 x is er sprake van een patroon. Vermoed je een patroon, dan volstaat het om te vragen 'of het kan zijn dat het vraagstuk te maken heeft met iets moeten/mogen/willen/kunnen'. De ander kan dat vervolgens ontkennen of beamen.

Het komt vaak voor dat iemand met een persoonlijk dilemma zelf verbanden legt tussen moeten, mogen, willen en kunnen. Bijvoorbeeld: "Ik moet van persoon x dit en dat, maar dat wil ik niet." Zo gesteld zit het dilemma vooral in het niet willen. Ook nu weer is het van belang om dit te checken bij de ander. Klopt deze aanname? Zo kom je stukje bij beetje dichterbij de kern.

"Niet alleen het hoofd (de logica / de ratio) doet mee. Ook het hart (passie) en de buik (gevoelens) kunnen een hartig woordje meespreken."

Degene die worstelt met een persoonlijke dilemma en om hulp vraagt is meestal niet zozeer gebaat bij een antwoord op zijn vraag maar veel meer bij inzicht in het innerlijke mechanisme dat maakt dat diegene dit vraagstuk als een persoonlijke dilemma ervaart. Anders gezegd: een persoonlijk dilemma is een buitenkansje om je innerlijke zelf beter te leren kennen. Zonde om die mogelijkheid te laten schieten. Dat is overigens sneller het geval dan je denkt: er zijn immers zat makkelijke manieren om de innerlijke dialoog bij de ander het zwijgen op te leggen. Je eigen mening geven, bijvoorbeeld.

Nee, het is eindeloos veel interessanter om rond te dolen in het niet weten. Om de achterliggende mechanismen van dat niet weten te achterhalen. Dat geeft zicht op de fundamenten van je zijn.

"Een persoonlijk dilemma is een buitenkansje om je innerlijke zelf beter te leren kennen."

Een andere manier om de mechanismen achter persoonlijke dilemma's te onderzoeken is te luisteren wat er NIET gezegd wordt door de ander. Spreek iemand alleen in termen van mogen en kunnen maar levert een verkenning van deze invalshoeken bij de ander geen inzichten op? Vraag hem dan eens het vraagstuk te belichten vanuit de andere invalshoeken. Is er misschien sprake van een (verborgen) moeten en willen?

Een andere variant op deze vraag is om je af te vragen wat er van de ander in relatie tot het vraagstuk:

- NIET moet

- NIET mag

- NIET wil

- NIET kan

NIET moeten kan zich uiten in koppigheid en vastberadenheid. Dat kan te maken hebben met een groot plichtsbesef of verantwoordelijkheidsgevoel. Misschien moet er iets niet, omdat er eerst iets anders moet. NIET mogen kan zich uiten in een groot zwijgen. Iets waarover niet gesproken kan worden. Dat kan te maken hebben met waarden, normen of dieper liggende overtuigingen. Wat zijn die dan? En waar komen die vandaan? NIET willen kan zich uiten in verzet, strijdbaar of defensief gedrag. Dit kan te maken hebben met een belang. Misschien is het helemaal niet in het belang van deze persoon om hierin een beslissing te nemen. Of druisen belangen van anderen hier tegenin. NIET kunnen kan zich uiten in schaamte. Dit kan te maken hebben met onkunde of onwetendheid. Vooral wanneer iemand dit niet wil/kan toegeven kan dit ervoor zorgen dat blokkades optreden.

"Ook nu weer is het van belang om dit te checken bij de ander. Zo kom je stukje bij beetje dichterbij de kern."